Aktywizacja obejmuje całokształt działań nauczyciela (przy czynnym uczestnictwie uczniów), złożonych z takich zabiegów metodycznych i metod nauczania, które wywołują u uczniów większą aktywność, gdy oni jej jeszcze nie przejawiają, bądź przekształcają ją w aktywność o większym ładunku samodzielności. Metody aktywizujące to grupa metod nauczania charakteryzująca się tym, że w procesie kształcenia aktywność podmiotu uczącego się przewyższa aktywność podmiotu nauczającego. Metody aktywizujące należą do stosunkowo młodych metod nauczania, a ich autorami są na ogół dydaktycy z krajów anglojęzycznych, zwłaszcza ze Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Na grunt polskiej dydaktyki metody aktywizujące pierwszy przeniósł i opisał w 1965 roku S. Deszczyński.
Aktywność człowieka ma określony kierunek wyznaczony przez cel, któremu podporządkowany zostaje jej przebieg. Im bardziej cel jest atrakcyjny i ciekawy, tym większą wywołuje motywację i zainteresowanie uczniów. Zatem podstawowym zabiegiem, jaki powinien nauczyciel wykonać, jest uświadomienie uczniom celu ich działań wraz z umotywowaniem potrzeby jego osiągnięcia.
Uczeń będzie aktywny, gdy:
- cel jest dla niego bliski i wyraźny (ma poczucie sensu tego, co robi);
- uwzględnia się jego potrzeby i zainteresowania (zadania uznaje za własne);
- ma poczucie bezpieczeństwa (prawo do błędu, otrzyma konieczne wsparcie i informację zwrotną);
- działaniom towarzyszą odczucia i emocje;
- bierze udział w planowaniu i podejmowaniu decyzji;
- odczuwa satysfakcję;
- ma poczucie własnej wartości;
- dostrzega się jego wkład pracy, a nie tylko efekt (nauczyciel i grupa dostrzegają jego wysiłek i doceniają go);
- kiedy ma możliwość zrealizowania własnych pomysłów.
Źródłem aktywności ucznia są odczuwane przez niego potrzeby. Poprzez aktywność własną uczeń zaspokaja potrzeby (bezpieczeństwa, działania, uczucia, komunikowania się) i realizuje wynikające z nich cele.
Z punktu widzenia nauczyciela ważne jest zdanie sobie sprawy z faktu, że aktywność własną ucznia nie tylko mogą wzbudzać i ukierunkowywać racje wewnętrzne (potrzeby), ale także racje zewnętrzne – zadania, które jednak tylko wtedy będą pobudzać aktywność własną ucznia, gdy uzna je za swoje. Aktywacja jest też określana jako ogół poczynań nauczyciela i uczniów zapewniających dzieciom odgrywanie czynnej roli w realizacji. Uczniowie uczą się w trakcie własnej aktywności. Chodzi o to, by potrzebną wiedzę i umiejętności nabywali w sposób trwały, skuteczny i przyjemny.
Nauczyciel w pracy z uczniem powinien mieć świadomość, że istotnym elementem procesu uczenia się jest pamięć, a powiększanie zasobów pamięci ma związek z zastosowaną przez niego metodą. Należy zatem dążyć do aktywizowania uczniów poprzez włączenie w proces uczenia i zapamiętywania jak najwięcej zmysłów. Zamiast podawać gotowe informacje, nauczyciel powinien zachęcać uczniów do stawiania pytań i poszukiwania na nie odpowiedzi, stwarzać warunki do bycia odkrywcą i eksperymentatorem.
W tym celu należy:
- Ograniczyć stosowanie metod podających, służących przekazywaniu gotowych wiadomości.
- Stosować metody i techniki aktywizujące, sprzyjające samodzielności myślenia i działania, a także kształtowaniu pozytywnej motywacji do uczenia się.
- Organizować tak pracę, aby uczniowie mieli okazję zaspokajać swoje potrzeby (bezpieczeństwa, uznania, kontaktów społecznych, komunikacji, aktywności, samorealizacji).
- Uatrakcyjniać zajęcia poprzez wprowadzenie efektu zaskoczenia, zaciekawienia, nowości, zabawy, bo to wzmaga zaangażowanie uczniów.
- Wykorzystywać na zajęciach odpowiednio dobrane środki dydaktyczne.
- Tworzyć małe grupy, które wymuszają aktywność wszystkich jej uczestników i sprzyjają obiektywnej ocenie i samoocenie.
- Tworzyć sytuacje, w których uczniowie stają się eksperymentatorami i odkrywcami.
- Zadbać o odpowiednie zagospodarowanie przestrzeni w Sali i zgromadzenie bogatego warsztatu dla ucznia.
Uczenie się jest efektywne, gdy angażuje nie tylko umysł, ale i emocje, gdy daje uczniom możliwość bycia częściej twórczym niż odtwórczym.
Bibliografia:
- Bryła R., Wybrane metody aktywizujące i ich zastosowanie w praktyce szkolnej, Edukacja, 2000 nr 3;
- Kowalewska A., Metody aktywizujące – dlaczego warto je stosować?, Lider, 2000 nr 10;
- Taraszkiewicz M., Jak uczyć lepiej? czyli refleksyjny praktyk w działaniu, Warszawa 1998.
Opracowała: Barbara Drzewiecka |